عدم تحمل به شیر به نوعی ناراحی گوارشی گفته می‌شود که به دنبال مصرف شیر یا دیگر فرآورده‌های لبنی رخ می‌دهد. این وضعیت ناشی از عدم تحمل به لاکتوز می‌باشد. عدم تحمل به لاکتوز (Lactose Intolerance) حالتی است که به دلیل عدم توانایی بدن در هضم قند شیر و لبنیات یعنی لاکتوز اتفاق می‌افتد. نفخ، دل درد، اسهال و ... از عارضه‌های رایج به دنبال عدم تحمل به شیر هستند. در این نوشته از رشیدبیگی دایت با عدم تحمل به لاکتوز و روش‌های درمان آن بیشتر آشنا می‌شوید.

عدم تحمل به لاکتوز

لاکتوز قند اصلی لبنیات است که در شیر و فرآورده‌های لبنی دیگر وجود دارد. این قند پس از مصرف شیر در دستگاه گوارش ما توسط آنزیمی به نام "لاکتاز" تجزیه و سپس هضم و جذب می‌گردد. اگر لاکتوز در دستگاه گوارش ما تجزیه نشود به سمت روده بزرگ حرکت می‌کند و در این ناحیه توسط باکتری‌های هم‌زیست روده تخمیر می‌شود. این عمل منجر به ایجاد نفخ، دل درد و بروز اسهال به دنبال مصرف لبنیات می‌شود. اختلال در هضم لاکتوز به دلیل فقدان آنزیم لاکتاز رخ می‌دهد. فقدان لاکتاز با توجه به سن و شرایط بدنی، به دلایل متفاوتی رخ می‌دهد. 

شدت علائم ناشی از عدم تحمل به لاکتوز نیز بسته به سن و مقدار لاکتوز مصرفی می‌توانند تغییر کنند. این علائم معمولا پایدار نیستند و حداکثر تا چند ساعت پس از مصرف شیر یا لبنیات دیگر از بین می‌روند. دل‌درد، نفخ، اسهال و تهوع ناشی از مصرف لبنیات در افراد مبتلا به عدم تحمل به شیر به طور معمول آسیب جدی به دستگاه گوارش وارد نمی‌کنند، مگر این که علت این عدم تحمل بیماری زمینه‌ای دیگری باشد. با این حال بروز این علائم می‌تواند آزار دهنده باشد و منجر به عدم تمایل فرد مبتلا به مصرف شیر و لبنیات شود.

دلایل عدم تحمل به شیر

همان‌طور که پیشتر اشاره کردیم علت اصلی عدم تحمل به شیر، ناتوانی بدن در هضم قند شیر و لبنیات به دلیل نبود آنزیم لاکتاز می‌باشد. فقدان لاکتاز در هر سنی می‌تواند منجر به عدم تحمل به لاکتوز شود.

عدم تحمل به شیر در نوزادان

عدم تحمل به لاکتوز ممکن است در نوزدان نارس که پیش از تکمیل سن بارداری متولد شده اند رخ دهد. علت عدم تحمل به شیر در این نوزادان عدم تکامل سیستم گوارشی و تولید مقادیر کافی آنزیم لاکتز می‌باشد. اصلی‌ترین علامت این عارضه در نوزادان بالا آوردن شیر مادر یک تا دو ساعت پس از مصرف آن است. معمولا در این نوزادان شیرخشک‌های بدون لاکتوز تجویز می‌شود تا علائم عدم تحمل به لاکتوز کنترل شود. لازم به ذکر است که عدم تحمل به لاکتوز در نوزدان کامل چندان رایج نیست و علائم گوارشی به دنبال مصرف شیر مادر در این نوزادان می‌تواند ناشی از رفلاکس معدی-مروی یا بیماری‌های گوارشی دیگر باشد. بروز عدم تحمل به لاکتوز در کودکان معمولا بعد از دو سالگی و در سنین مدرسه رخ می‌دهد. 

عدم تحمل به لاکتوز در بزرگسالان

فقدان آنزیم لاکتاز در سنین بزرگسالی ممکن است ناشی از علل اولیه یا ثانویه باشد.

• عدم تحمل به لاکتوز اولیه: بیشتر افراد مبتلا به عدم تحمل به شیر مبتلا به عدم تحمل به لاکتوز اولیه هستند. در این افراد با افزایش سن سطوح آنزیم لاکتز به تدریج افت می‌کند و عدم تحمل به لاکتوز رخ می‌دهد.
• عدم تحمل به لاکتوز ثانویه: این حالت از عدم تحمل به لاکتوز نماشی از بیماری‌های گوارشی دیگر مثل سلیاک یا بیماری‌های التهابی روده است که به دنبال آن‌ها کاهش آنزیم لاکتاز اتفاق می‌افتد.

عدم تحمل به لاکتوز چه راه‌حلی دارد؟

به طورکلی برای عدم تحمل به شیر درمان قطعی وجود ندارد. مهم‌ترین راه حل برای این عارضه انجام اقداماتی با هدف به حداقل رساندن علائم گوارشی عدم تحمل به لاکتوز است. رژیم غذایی مناسب در مبتلایان به عدم تحمل لاکتوز از چند جهت اهمیت بسیاری دارد:

• کنترل عوارض گوارشی با به حداقل رساندن مصرف فرآورده‌های لبنی حاوی لاکتوز
• در نظر گرفتن جایگزین‌های مناسب برای فرآورده‌های لبنی با هدف حفظ تنوع رژیم غذایی
• گنجاندن منابع غذایی غنی از کلسیم برای جلوگیری از کمبود کلسیم ناشی از حذف و یا کاهش مصرف شیر و لبنیات

در رژیم غذایی برای افراد مبتلا به عدم تحمل به لاکتوز معمولا در دوره اول محصولات لبنی حذف می‌شوند و جایگزین‌های غیر لبنی مانند شیر بادام، شیر سویا و ... توصیه می‌شوند. در دوره‌های بعدی مصرف شیر و محصولات لبنی به طور محدود توصیه می‌شود تا واکنش بدن سنجیده شود. در طول این مدت لازم است، منابع غذایی حاوی کلسیم مانند: اسفناج، چغندر، کلم بروکلی و ... مصرف شوند و در صورت لزوم مکمل کلسیم نیز تجویز می‌شود. 

عدم تحمل به لاکتوز با یک رژیم غذایی مناسب که مواد مغذی را نیز به طور کامل تامین نماید به راحتی قابل کنترل است. اگر شما هم مبتلا به عدم تحمل به لاکتوز هستید می توانید رژیم غذایی مناسب خود را از دکتر رشیدبیگی دریافت نمایید.